บ้านเฮา

เงิน 10 บาทซื้อผักได้หลายชนิด เป็นกลุ่มผักพื้นบ้าน จะมีขายเป็นมัด เป็นกำ หรือเป็นกอง  ราคา 5-10 บาท เช่น มะเขือ ผักเซียงดา ผักชะอม พริก ผักปลัง ตำลึง ผักฟักข้าว ผักแกงแค เป็นต้น ผักเกษตรอินทรีย์ ไม่เน่าไม่เสียง่าย กินได้เกือบทั้งหมด  แทบไม่ได้ทิ้งส่วนใด...

คนเมืองล้านนา เรียกว่า "เห็ดคน" แม้จะมีคำไทยเรียก "เห็ดโคน" แต่จะเรียกเมื่อเป็นคำเขียนเท่านั้น เวลาพูด เราเรียก "เห็ดคน"กันเป็นส่วนใหญ่ ป่าหายไป จอมปลวกหายไป เห็ดคนก็พลอยหายากไปด้วย สำหรับเห็ดโคนที่ว่ากันว่า ถ้าเป็นเห็ดจอมปลวกจะ อร่อยเป็นที่สุด เอาล้างน้ำ ค่อยๆล้าง ของหายาก แพงด้วย   หากไปเจอเห็ดที่สมบูรณ์มากๆ จะมีรากยาวมาก ถ้าไปเจอเห็ดแบบนี้ ถือว่าโชคดี เป็น "เห็ดจี๋" เห็ดตูม มีรสหวาน...

หากได้รับการดูแลเอาใจใส่ นางแย้มจะบานสวย สีขาวใส ช่อดอกใหญ่   ไม่ได้ปลูกเอง แต่ข้างบ้านปลูก จู่ๆมันก็มาโผล่ในเขตบ้านเรา เขาว่า รากไปไปถึงไหนก็จะมีต้นใหม่ที่นั่น แต่ก็แปลก ว่า ต้นเดิมมันตายไป แต่ต้นใหม่ กลับโผล่อีกด้านหนึ่งของทางเดิน ที่ดูอย่างไรรากก็ไปไม่ถึง อ่านหนังสือเขาก็ว่าเพาะพันธุ์ด้วยกิ่ง หรือ ลำต้น ก็เลยงงๆ แต่ช่างเหตุผลเถอะ ดีแล้วที่มีต้นนางแย้มในบ้าน ตอนแรกๆ ต้นใหญ่มาก ดอกใหญ่มาก แต่พอมาหลายปี ต้นไม้ใหญ่บังแดดเกือบเต็มพื้นที่  ดอกก็เลย เล็กลงๆ  แต่กระนั้น...

ได้ไหว้พระธาตุภูเข้า ไหว้หลวงพ่อเจียงแสน เสียดายไม่ได้กราบไหว้พระ อีกมากมายในเจียงแสน เมืองเก่าแก่ ประวัติศาสตร์อันยาวนานของลุ่มน้ำโขง ทันเพียงถ่ายภาพ ยามค่ำ และยามเช้าเท่านั้น   ถนนสี่เลน พร้อมเชื่อมต่อชายแดน ค่ำมากแล้ว   วัฒนธรรมอันหลากหลาย ของชายแดน     พักผ่อนกันเถอะ เส้นสายไผ่ป่า ระหว่างทาง ไปไหว้พระธาตุภูเข้า  ยามเช้า สามเหลี่ยมทองคำ   เกาะกลางน้ำโขง น้ำมากยามนี้ นักท่องเที่ยวต้องผิดหวังหากจะนั่งเรือเล่น ป้ายสามเหลี่ยมทองคำ จะมีหลายจุดในเจียงแสน แต่จุดนี้เป็นจุดชมวิวบนดอยพระเจ้าภูิเข้า ชมวิวตรงนี้แล้ว ขึ้นไปไหว้พระ ใยแมงมุมกับหยดน้ำฝน ความชุ่มชื้นกับความเก่าแก่ กาลเวลา มีเรื่องเล่า มีเรื่องราว มากมายที่เจียงแสน กราบพระธาตุภูเข้า ประวัติศาสตร์พันกว่าปี และมีเรื่องราวย้อนทวนตามลำน้ำโขง และเราก็อาจตระหนักว่า เดิมเราไม่มีพรมแดน   อุ่นใจ ดอกบ่ะลิดไม้ ฝากตัวบนกำแพง หญ้าริมทาง หญ้านี้สมัยก่อนใช้เลี้ยงหมู เดี๋ยวนี้ หายากแล้ว...

ในเมนูอาหารพื้นเมือง บ่ะแ้คว้งขม จะเป็นของคู่กับ "เตา" หรือสาหร่ายน้ำจืดเป็นเมนู"ยำเตา" และเป็น ผักกินลาบได้ด้วย ผลมะแว้งมีรสขมรสขื่น อยู่ด้วยกัน .แต่เมื่อกินไปสักครู่จะมีรสหวานตามมา เหมาะเป็นอาหารสำหรับผู้สูงอายุ ว่ากันอย่างนั้น  "บ่ะแคว้งขม หรือมะแว้ง" เป็นสมุนไพรสาธารณสุขมุลฐาน มีการพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์เม็ดยาอมแก้ไอมะแว้ง "มะแว้ง" มี 2 ชนิดคือ มะแว้งต้น และมะแว้งเครือ (คำเมืองเรียก "บ่ะแคว้งเคีย" คำว่า " เคีย" เป็นคำเมืองดั้งเดิม หมายถึง "เครือ" ปัจจุบันคนไม่ค่อยพูด...

ยามเมื่อไม่มีดอกไม้ใดให้กลิ่นหอม กระดังงา ก็จะทำหน้าที่แทนเพื่อนไม้หอม เราจึงมีกลิ่นของกระดังงาอยู่ทุกฤดู ไม้ดอกหลายชนิดให้ดอกให้กลิ่นหอม ตามฤดูกาล แต่กระดังงา ยังคงมีดอก มีกลิ่นหอมให้เรา อยู่เสมอไม่ว่าฤดูใด แต่ก็เป็นเพื่อนที่เรามักจะลืม เมื่อดอกอื่นชูช่อ และยามเมื่อดอกเหล่านั้นร่วงโรย กระดังงา ก็ยังรอเราที่จะให้ชื่นชม ต้นนี้ปลูกมาหลายปีแล้ว เป็นกระดังงาสงขลา ใครๆก็ว่ากลิ่นไม่หอมเท่ากระดังงาเดิมๆ แต่เรากลับไม่เห็นต่าง กลิ่นหอมไม่เคยจาง แถมยังมีความสวยงามของสีเขียวสีเหลือง และริ้วลายของกลีบดอก กระดังงาเป็นกลุ่มสมุนไพรไม้หอม เคยสงสัยว่า กระดังงาลนไฟเป็นเช่นไร ทำไมจึงเป็นเช่นนั้น อาจารย์ท่านหนึ่งก็เลยให้ความรู้ว่า กระดังงาจะหอมมากขึ้นเพื่อลนไฟ เราก็เอ๊ะ!! แอบลองแล้วไม่เห็นแตกต่าง ก็เลยมาถึงข้อเฉลยว่า เวลาลนไฟ...

มะเขือพวง  คำเมืองเรียก "บ่ะแคว้งกุลา" สารพัดประโยชน์ ทั้งด้านโภชนาการ สมุนไพร การแปรรูป และการพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์สุขภาพต่างๆ มีการโฆษณา มีการยืนยันผล อย่าหลงเชื่อมากนัก ไม่ใช่ว่าไม่ดี แต่ หากเราเอามากินในวิถีแบบบ้านเรา ก็น่าจะเพียงพอ ที่เราจะได้ประโยชน์จากมะเขือพวง มีต้นเดียว ปลูกมาไม่ต่ำกว่า 6 ปีแล้ว บางครั้ง ใบจะงอๆหงิกๆ บางครั้งก็ดูแกร็นๆ ใบดำๆ ก็ตัดแต่ง บางทีตัดแต่งจนเหลือแต่กิ่งใหญ่ๆ กลับมาให้ดอกให้ผล อาหารพืนเมืองที่ใส่ "บ่ะแคว้ง" มีอะไรบ้าง น้ำพริก ยำผัก ต๋ำบ่ะแคว้ง ยำบ่ะแปบ แก๋งแค แก๋งโฮ๊ะ นึ่งกินกับน้ำพริก เอามาคั่ว(คั่วไฟอ่อนในกระทะ)กินกับน้ำพริก กินกับลาบ ฯลฯ ถ้าปลูกเอง...

ยำหน่อใส่ใบขิง หมอเมืองคนหนึ่งบอกว่า เป็นการแก้ฤทธิ์ของหน่อไม้ ยำหน่อใส่ใบขิง จึงเป็น "จู้กั๋น" (คำเมือง หมายถึง อาหารที่กินคู่กัน ,ใส่รวมกัน ,เครื่องเคียงคู่กันเฉพาะ) ขิง เกลือ มะนาว บรรเทาอาการระคายคอ แถมยังช่วยลดอาการเมารถด้วย ดอกขิง จะออกช่วงหน้าหนาว ภาพนี้ถ่ายไว้ จากสวนหลังบ้าน(เอ่อออ..ตอนนั้น มี 2 ต้น) ดอกขิงกินได้ด้วย จะมีรสเผ็ดซ่า ส่วนที่กินคือช่อดอกเล็กๆ คล้ายดอกขมิ้น หรือดอกปูเลย(ไพล) ขิงแก่จัดพร้อมปลูก  จะเห็นแตกหน่อเล็ก...

คำเมืองเรียก "บ่ะขูด"  คนไทยเรียก "มะกรูด" ได้ชื่อว่า เป็นพืชกลุ่มน้ำมันหอมระเหย มะกรูดจึงได้รับความสนใจมากขึ้น จากความเป็นอาหารในครัว จากสมุนไพรพื้นบ้าน สู่การแปรรูปหลากหลาย ไม่ต้องสงสัยว่า ทำไมใบมะกรูด กลิ่นหอมนักหนา เห็นต่อมน้ำมันเต็มไปหมด ช่วงมะกรูดมีเยอะ ก็เอามาทำน้ำมะกรูด โดยปอกผิวก่อน คั้นเอาน้ำ ใส่เกลือเม็ด น้ำผึ้ง เปรี้ยวหวานหอม ช่วยขจัดเสมหะ ลดอาการมึนศรีษะ ถ้ามีผลสด ก็ไม่จำเป็นต้องแปรรูป เอามะกรูดสด มาคั้นน้ำ ใส่ส้มป่อยเผาไฟไปด้วย...

มีปลูกต้นเดียว และก็ไม่อยากให้สูงมากนัก ก็คอยตัดแต่งกิ่ง ดอกเล็กๆ สวยมาก ชมพูเต็มไปทั้งต้น ดูแลดีดี ก็จะมีดอกผลตลอดปี จะเห็นว่าเริ่มมีแมลงมาเยือน ดังนั้นเราก็เก็บได้เลย ถ้าไม่ชอบมะเฟืองสุก ขนาดนี้กำลังดีที่จะกิน หรือเอาไปเป็นเครื่องเคียงกับอะไรก็ได้ น้ำพริก /อาหารเวียตนาม/ยำนั่นนี่ หรือกินเปล่าๆแบบนี้ รสชาตไม่ต้องปรุงแต่ง หากชอบเค็มก็เอาเกลือโรยนิดหนึ่งก็พอ สุกแล้ว  กินแบบนี้ หรือเอาไปคั้นน้ำ หรือไปปั่นรวมกับผลไม้้อื่นๆ ก็ได้เช่น ปั่นกับสัปรด ก็จะได้รสหวานเพิ่ม เพราะบางคนไม่ชอบกินมะเฟือง ก็แต่งรสอื่นๆ ด้วยผลไม้อื่นๆ...

ช่วงนี้ หากวันใดไม่มีฝน แสงแดดจะสาดจ้า ก่อนที่จะมืดค่ำ   โกสนกับแสงค่ำ กระดังงา ใบมะพร้าว นางแย้ม แย้มรับแสง อยู่ด้วยกัน สวยด้วยกัน เห็นปลาหางนกยูงอยู่ไหวๆ เติมแต่งให้กันและกัน แต่งแสงให้เจ้าตัวเล็ก ©สุภฎารัตน์    

ดอกจ๋ำป๋าลาว หรือลีลาวดี ตอนซื้อมาใหม่ๆ มีช่อดอกจากร้าน จะเป็นสีแดง ส้ม เหลือง ผ่านไปปีสองปี กลับเป็นสีดังที่เห็น อาจจะขัดเคืองร้านต้นไม้อยู่บ้าง แต่ไม่ใช่ความผิดของต้นไม้ สีใดๆ "จ๋ำป๋าลาว" ก็สวยเสมอ ©สุภฎารัตน์