บ้านเฮา

นอกจากเรียกชื่อ "มะลิ" แล้ว ไม่แน่ใจว่า ในแต่ละภาค มีเรียกชื่ออื่นหรือไม่ ดูเหมือนจะเรียกเหมือนกันทุกภาคว่า "มะลิ ดอกมะลิ"  มะลิ มีหลายพันธุ์ กลิ่นหอมมากบ้างน้อยบ้าง                   นอกจากชื่อแล้ว กลิ่นหอมของมะลิ ก็เป็นเอกลักษณ์เฉพาะตัว บานสวยขาวให้เราได้ชื่นใจในหน้าร้อนแล้งเดือนเมษา จนเป็นส่วนหนึ่งของสงกรานต์ เป็นมาลัยมะลิ เป็นพวงมาลัย เป็นเครื่องสักการะ...

ช่วงนี้กระแสมะรุม หรือบ่ะก้อนก้อมลดลง นี่เป็นจุดอ่อนของการใช้ประโยชน์จากพืชผักสมุนไพรบ้านเรา ที่เกาะกระแสมากกว่าใช้ความรู้และภูมิปัญญาพื้นบ้าน ปลูกที่บ้านมาหลายปี ตัดแต่งกิ่งทุกปี เก็บผลมาเพาะไปแจกคนอื่นก็เยอะ มาปีนี้ ตัดแต่งกิ่งเอง เกือบมีเรื่องกับข้างบ้าน เพราะกิ่งไปพาดสายไฟบ้านเขา ช่วงที่มะรุมบูมมากๆ ก็มีบางคนที่รับประ่ทาน เพื่อรักษาเบาหวาน ดูเหมือนดีขึ้น แต่ปรากฎว่า กลับไปเพิ่มเอนไซม์ที่ตับ ทำให้เป็นบทเรียนกับเราทุกคนว่า ต้องใส่ใจความรู้ในการใช้ให้มากและยึดหลัก กินเป็นอาหาร เพื่อเพิ่มความหลากหลายให้มื้่ออาหารเพื่อสุขภาพ กินเป็นยา ให้ถูกต้องตามภูมิปัญญา หรือการศึกษาวิจัยที่มีคำแนะนำการใช้ ว่า กินอย่างไร...

ครั้งเมื่อซื้อบ้านใหม่ๆ ก็จะมีคนแนะนำว่าปลูกนั่นปลูกนี่ "ขนุน" ก็เป็นต้นไม้มงคลชนิดหนึ่งที่นิยมปลูกกันในบ้าน เชื่อว่า จะหนุนนำครอบครัว  ตั้งแต่ต้นเล็กๆ หลายปีกว่าจะมีลูก และก็ได้แบ่งปันให้เพื่อนๆ ถ้าหนามออกแนวป้านๆแบบนี้ใกล้สุกแล้ว หนามแหลมๆยังไม่่แก่ สุกคาต้น ต้องรีบเอาไปแบ่งกัน ถ้าเจอยางขาวๆแบบนี้ ใช้ถุงก๊อบแก๊บนี่แหละค่ะ เลือกที่สะอาดมาเช็ดมีด เช็ดที่ผล  รวมทั้งใช้เป็นถุงมือไปในตัว จะเหลือยางติดมือบ้่างก็น้อยมากค่ะ               ต้องเอาลงมาก่อนที่สุกคาต้น เพราะชอบกินกรอบๆ เวลาเอาลงมาแล้ว รอสองสามวันก็จะสุก...

ช่วงปี๋ใหม่ ถ้าไปกาดละก็จะะเห็น "ดอกโจก"วางขาย เพื่อเตรียมดาครัว เอาดอกโจกไปวัด ไม่รู้ว่า "ดอกโจก" นี้ นิยมนำมาทำบุญปี๋ใหม่เมืองมาตั้้งแต่เมื่อใด แต่ระยะหลังๆจะเห็นมีวางขายช่วงปี๋ใหม่เมือง จาวบ้านก็นิยมซื้อ ว่าจะเอาไปวัด เชื่อว่า จะมีโจกมีลาภ(คำว่า โจก หมายถึงโชค)  นอกจากนี้ บางคนยังมีความเชื่อว่า ถ้าปลูกในบ้านก็จะมีโชค ประกอบกับรูปทรงของต้น ยามดอกทั้งต้น สวยงามยิ่งนัก จึงนิยมนำมาปลูกเป็นไม้่ประดับสวน ปลูกในกระถาง ยามเมื่อมีดอก สวยจริงๆ ไปค้นดู...

แอ่วปี๋ใหม่ปีนี้ มีข้าวหนมเส้นมาฝาก เป็นสูตรขนมจีนเชียงราย จะมีเส้นสองชนิดคือเส้นขนมจีนและเส้นก๋วยเตี๋ยว  มีความต่างกับของเชียงใหม่อยู่ 3 เรื่องใหญ่ๆคือ 1 น้ำขนมจีน ของเชียงราย จะต้องมีดอกงิ้วใส่ ค่อนข้างเยอะ มีใส่ถั่วเน่า หรือถั่วแข๊บ การเลือกหมูต้องเป็นหมูที่คนเจียงฮายจะระบุกับแม่ค้าหมูว่า ต้องการนำไปทำขนมจีน แต่เรื่องเนื้อหมูปัจจุบันก็ไม่ต่างกัน เพราะทำขาย  2 สำหรับเส้น ของเชียงราย จะมี 2 ชนิดคือ(1) เส้นขนมจีน หรือข้าวหนมเส้น ตามภาษาเหนือ...

ปี๋ใหม่เมืองก่อจะมาถึงแหม แล้ว.......ข้าวหมิ้นส้มป่อยหดเกล้าดำหัว........ผู้คนทั่วไป หรือนักท่องเที่ยว อาจคุ้นเคยกับพวงมาลัยดอกมะลิ ที่เป็นสัญญลักษณ์ของปี๋ใหม่เมือง โดยไม่ปรากฏว่ามีจุดเริ่มต้นกันเมื่อใด แต่กลิ่นหอมของมะลิเป็นเป็นคุณค่าคู่ควรกับปี๋ใหม่โดยแท้ ดอกมะลิเป็นดอกไม้ของฤดูร้อนชนิดนึง ในตำรายาไทยดอกแห้งยังใช้ปรุงยาหอม และเป็นหนึ่งในพิกัดเกสรทั้ง 5 ที่มีสรรพคุณช่วยแก้ร้อนในกระหายน้ำ ชูกำลัง บำรุงหัวใจ แก้ไข้ แก้ลมวิงเวียนซึ่งเหมาะกับการดูแลสุขภาพในช่วงฤดูร้อนเป็นอย่างยิ่ง สำหรับป๋าเวณีปี๋ใหม่เมืองแล้ว ข้าวหมิ้นส้มป่อย เป็นที่รู้จักกันเป็นอย่างดี ในการดำหัว แต่ยังมีดอกไม้ ไม้ผล อีกหลายชนิดที่เป็นส่วนประกอบในป๋าเวณีปี๋ใหม่ แต่สาระสำคัญของปาเวณีปี๋ใหม่ คือ การเข้าสู่ปีใหม่...

 บ่ะฝาง,บ่ะผาง คือ มะปราง ให้สีสดจัดจ้านของผลไม้ข้าวของเครื่องทำบุญ เครื่องดำหัวปี๋ใหม่  เราจึงพบเห็นมะปรางในช่วงปี๋ใหม่ เพื่อตระเตรียมดาครัวปี๋ใหม่ บ่ะฝาง หรือบ่ะผาง เสียงสั้นยาว ผ หรือ ฝ ขึ้นอยู่ภาษาถิ่น แต่ไม่ว่าอย่างไร ถ้าถึงปี๋ใหม่ต้องมีในขันครัวตาน ขันเครื่องดำหัว บ่ะผางก๋ำปอ หมายถึง หวานเปรี้ยวกำลังพอดี บ่ะผางส้ม หมายถึง รสเปรี้ยว ถ้าต้นไหนเป็นมะปรางเปรี้ยวจะนิยมเอามากินกับน้ำพริก หรือเอามาดอง  บ่ะผางหวาน แน่นอนย่อมต้องหวาน และอร่อย ซึ่งจะพันธุ์ดั้งเดิม...

คนเมืองล้านนาบอกว่า ปี๋ใหม่มาถึงเมื่อใด ก็มีโอกาสที่จะมี "ลมหลวง" หรือพายุ ดังนั้น การจัดงานปอยต่างๆจึงกำหนดให้ทำภายในเืดือนมีนาเท่านั้น เพื่อไม่เจอกับลมหลวง มีลม มีฝน และหยดน้ำหลังฝน  ดอกมะเฟืองหลังฝน  ใบมะละกอ ดอกอ่อมแซบ มีแมลงเกาะด้วย เจ้าประจำ น้ำกลิ้ง   กระดังงา   เก็ดถวา กำลังบานรับสงกรานต์ หลังฝนลองถือกล้องเก็บภาพจากรอบรั้ว  ได้ภาพสวยกว่านี้ แน่นอนค่ะ นก สุภฎารัตน์  

สีสดใสของดอกซอมพอ กับป๋าเวณีปี๋ใหม่ นับเป็นสัญญลักษณ์หนึ่งของประเพณีบ้านเฮาที่จะเอาดอกซอมพอ ใส่ขัน ไปวัด ดำหัว ดอกซอมพอ ที่เราคุ้นเคย คือหางนกยูงไทย แต่ที่เราเห็นสีส้มแดงแสดผสานสีจัดจ้านต้นสูงอยู่ทั่วไปคือหางนกยูงฝรั่ง เวลาเล่นน้ำสงกรานต์ก็มักจะเอาซอมพอหลวงหรือหางนกยูงฝรั่งมาแต่งรถ เที่ยวรดน้ำ ความผูกพันกับดอกซอมพอมาจากอุ้ย สมัยก่อน(ก้่อน ก่อน)  จะมีดอกซอมพอต้นหนึ่ง ติดๆบ้านเลย เวลาจะไปวัดเราก็ไปเก็บมา ต้นซอมพอหรือหางนกยูงไทย ต้นจะไม่สูงมากนัก พอที่เราจะเก็บได้ง่ายๆ   แม้จะมีซอมพอหลากสีมากขึ้น แต่ก็ยังชื่นชอบสีดั้งเดิมของดอกซอมพอ คือเหลือง เหลืองส้มนิดๆ   มีอะไรกินอันนั้น นี่ของจริง เพราะนอกจากจะช่วยอุ้ยเก็บซอมพอไปวัึดแล้ว ว่างๆ...

สงกรานต์ "ป๋าเวณีปี๋ใหม่" เวียนมาอีกรอบแล้ว เตรียมซื้อของกันหรือยังคะ วันนี้มีข้อแนะนำการเลือกซื้อของทำบุญ ดำหัว มาฝากเจ้า การเลือกซื้อของทำบุญ  ควรงดถังเหลืองที่ไม่มีฉลาก ทางที่ดีควรเลือกซื้อของเป็นชิ้นๆ ตาม ที่เราคิดว่าจะนำไปใช้ได้อย่างเหมาะสมสำหรับพระภิกษุ สามเณร หรือใช้ประโยชน์ในวัด  หลีกเลี่ยงซื้อสังฆทานที่เป็นกลุ่มยา หลีกเลี่ยงถังเหลืองที่วางใกล้แสงแดด หรือไม่มีฉลาก สงกรานต์ "ปี๋ใหม่"เป็นโอกาสพิเศษที่มีจารีตประเพณี ในการทำบุญ เราจึงควรศึกษาเพิ่มเติม เพื่อให้การทำบุญของเรา ไม่ใช่การซื้อจากห้างสรรพสินค้า ทั้งหมด มีของทำบุญตามจารีตที่มีอยู่ในชุมชนที่เราสนับสนุน การดาครัวตานขันข้าว...

ถ้ามีโอกาสไปเชียงราย นอกจากการแวะเที่ยวตามจุดหมายของท่านแล้ว ลองแวะไปกราบพระแก้วมรกตที่วัดพระแก้วเชียงราย มีดอกสาละต้นใหญ่ อยู่ด้วย วัดพระแก้ว เจียงฮาย มีความเป็นมาในประวัติศาสตร์ยาวนาน วัดสวย สะอาด ร่มรื่น  สงบ ภายในวัดพระแก้ว มีภาพวาดของศิลปินจาวเจียงฮาย    แต่วันนี้ เอาภาพดอกสาละมาฝากก่อน    แถมอีกนิดเป็นดอกกล้วยไม้ นอกจากถ่ายภาพวาดในวัดแล้ว บริเวณวัด หอหลวง และต้นไม้ ดอกไม้ สวยๆ มุมนั้นมุมนี้ ถือกล้องด้วย รับรองได้ภาพถูกใจหลายภาพเชียวล่ะ ต่ออีกภาพ ชอบมาก ในวัดจะมีหม้อน้ำ...

ชวนชม ดอก-ฝัก-เมล็ด   เฝ้ารอมาเป็นเดือน กว่าที่ฝักชวนชมจะแตกเมล็ด เบาบาง เพียงแป๊บเดียว ก็ปลิวหายไปเกือบหมด  จึงรีบเก็บเอามา ว่าจะลองเพาะดู เขาว่าเพาะไม่ยาก แต่ให้ต้นสวยไม่ง่ายนัก ก็ต้องลองดูค่ะ สุภฎารัตน์