Uncategorized

สีสดใสของดอกซอมพอ กับป๋าเวณีปี๋ใหม่ นับเป็นสัญญลักษณ์หนึ่งของประเพณีบ้านเฮาที่จะเอาดอกซอมพอ ใส่ขัน ไปวัด ดำหัว ดอกซอมพอ ที่เราคุ้นเคย คือหางนกยูงไทย แต่ที่เราเห็นสีส้มแดงแสดผสานสีจัดจ้านต้นสูงอยู่ทั่วไปคือหางนกยูงฝรั่ง เวลาเล่นน้ำสงกรานต์ก็มักจะเอาซอมพอหลวงหรือหางนกยูงฝรั่งมาแต่งรถ เที่ยวรดน้ำ ความผูกพันกับดอกซอมพอมาจากอุ้ย สมัยก่อน(ก้่อน ก่อน)  จะมีดอกซอมพอต้นหนึ่ง ติดๆบ้านเลย เวลาจะไปวัดเราก็ไปเก็บมา ต้นซอมพอหรือหางนกยูงไทย ต้นจะไม่สูงมากนัก พอที่เราจะเก็บได้ง่ายๆ   แม้จะมีซอมพอหลากสีมากขึ้น แต่ก็ยังชื่นชอบสีดั้งเดิมของดอกซอมพอ คือเหลือง เหลืองส้มนิดๆ   มีอะไรกินอันนั้น นี่ของจริง เพราะนอกจากจะช่วยอุ้ยเก็บซอมพอไปวัึดแล้ว ว่างๆ...

ใกล้สงกรานต์ "ป๋าเวณีปี๋ใหม่"แล้ว มีส้มป่อยที่ชาวบ้านเก็บมาใหม่ๆขายในตลาด ยังเป็นฝักสีเขียวอยู่เลย ฝักนี้แปลก มีข้อกลมๆใหญ่อยู่ตรงขั้วฝัก ชาวบ้านที่เป็นชาวม้งบอกว่า ถ้ามีลักษณะแบบนี้ เอามากินได้ พอดีอยู่ในตลาดคนวุ่นวาย เลยไม่ได้คุยต่อ หากมีข้อมูลเพิ่มจะนำมาเล่าต่อค่ะ เริ่มแห้งแล้ว เมล็ดส้มป่อย เอาไปเพาะได้ เราจะได้ต้นส้มป่อย  ที่เราจะได้ยอดอ่อนมาแกงส้ม   ถึง "ปี๋ใหม่" -สงกรานต์  เราจะได้เอาส้มป่อยมารวมกับดอกสารภี ดอกคำฝอย รวมกันได้ "น้ำข้าวหมิ้นส้มป่อย" พร้อมจะไปทำบุญปี๋ใหม่ ไปดำหัวพ่ออุ้ยแม่อุ้ย  

กระเทียม สุดยอดอาหาร มากมายคุณค่าของสมุนไพร  ช่วงนี้กระเทียม กำลังออกใหม่ ราคาไม่แพง เราจะเห็นมีกระเทียมสดใหม่ขายอยู่ทั่วไป แม้เราจะหากกระเทียมปลอดสารเคมียากสักหน่อย แต่ก็พอจะหาได้ จากตลาดสีเขียว ตลาดเกษตรอินทรีย์ และในบ้านของเราเอง ปลูกในกระถาง แม้อาจพอที่จะรอกินเป็นหัวกระเทียม แต่เราจะได้ใบกระเทียมมากิน ใบกระเทียมเป็นอาหารได้    ปลูกในสวนเล็กๆ มีใบเก็บใบมากิน มีหัวก็เก็บมากิน เก็บไว้เป็น"เจื๊อ"(คำเมือง เก็บไว้เป็นพันธุ์ปลูกต่อ) นอกจากเป็นอาหาร เป็นยาสมุนไพรได้ทั้งยาภายนอกและภายใน เป็นน้ำกระสายยาด้วย และพัฒนาเป็นผลิตภัณฑ์สุขภาพ หากเราเก็บมาตอนที่ยังสดใหม่อยู่ ก็นำมาผึ่งไว้ในครัวหรือใกล้ห้องครัว เอาไว้ทำอาหาร    ©สุภฎารัตน์

เคยเรียกมาตั้งแต่เด็ก ว่า "ผักฮ้วน" แต่เดี๋ยวนี้มักเรียกกันว่า "ผักฮ้วนหมู"        บ้างก็ว่า มันเหมือน"ไส้" หมู ซึ่งภาษาคำเมือง คำว่า "ฮ้วน" หมายถึง "ไส้" แต่ไม่ว่าอย่างไร ช่วงนี้ หน้าร้อนนี้ มีดอกออกมาให้กินกับตำมะม่วงแล้ว และต้องเป็นตำมะม่วงสูตรพื้นเมืองเท่านั้นจึงจะ "ลำขนาด"       ไม่แน่ใจว่า...

มะหลอด ผลไม้พื้นเมือง อีกชนิด ที่ำกำลังหายไป จำได้ว่าตอนเป็นเด็ก ในสมัยนั้น มะหลอด หรือบ่าหลอดในภาษาคำเมือง เป็นของกินหน้าร้อน  ถ้าเปรี้ยวก็เอามา "โซ๊ะ" ปลาร้า ถ้าหวานก็เอามา "กิ๊ก" (หยิบมาลูกหนึ่งมานวดเบาๆให้นิ่มๆ) จะทำให้ลดความฝาด จากนั้นก็เอามากินได้เลย  มะหลอดเป็นไม้เถาเนื้อแข็ง บางบ้านทำร้านให้มะหลอดเกาะเกี่ยว เหลือพื้นที่ใต้ต้น เป็นที่นั่งเล่นได้ บางบ้านปลูกไว้ประตูบ้าน กลายเป็นซุ้มประตู (บ่าหลอด เป็นคำเมืองล้านนา เวลาเรียกผลไม้มักขึ้นต้นด้วยคำว่า...

สมัยก่อน เคยหมกมันแก๋ว(ภาษาคำเมือง)เวลาผิงไฟหน้าหนาว แต่พอมาอยู่ในเมือง ก็พบเห็นการขายมันปิ้งอยู่ทั่วไป และแล้วก็มาถึงยุคที่มันปิ้งขาย เริ่มหายไปจากเมือง ก่อนอื่นขออธิบายก่อนเจ้า คำเมืองล้านนา จะเรียกมันเทศ ว่า "มันแก๋ว" ซึ่งจะพ้องกับคำว่า "มันแกว" แต่มีความหมายต่างกันมาก มันแก๋ว คือ มันเทศ ในภาษาไทยกลาง มันแก๋วละเวก คือ มันแกว ในภาษาไทยกลาง หมก หมายถึง การเผากลบด้วยขี้เถ้า   แม่อุ้ยนั่งขายมันปิ้ง กล้วยปิ้่ง  ย่านกาดหลวง จะอยู่สี่แยกถนนราชวงค์ตัดกับถนช้างม่อย ก่อนที่เราจะเดินต่อไปอีกหน่อยก็ถึงกาดหลวง ขออนุญาตถ่ายภาพ...

ภาษาเหนือ เรียกว่า บ่ะมู่ -บ่ามู่ แต่ละท้องถิ่นเรียกไม่เหมือนกันค่ะ เป็นประเภทหัวมัน มีให้กินหน้าหนาว  ชื่อวิทยาศาสตร์   Dioscorea pentaphylla L.    เป็นพืชที่มีหัว แต่ไม่ใช่จากใต้ดิน         ตอนแรกไม่แน่ใจว่าเป็น Dioscorea pentaphylla L.  เพราะคล้ายกับ Dioscorea bulbifera  L.       ...

ปัจจุบันถึงหน้าหนาวเมื่อใด หมู่บ้านใดผิงไฟ ก็จะมีข่าวว่า ชาวบ้านประสบภัยหนาว ต้องออกมาผิงไฟกันหนาว เพราะขาดแคลนผ้าห่ม ซึ่งก็เป็นทั้งความจริงและทั้งไม่จริง                 ความจริงคือชาวบ้านบางส่วนเครื่องกันหนาวไม่พอจริงๆ ต้องการความช่วยเหลือจริงๆ ส่วนไม่จริงคือ ชาวบ้านอาจมีหรือมีไม่พอ หรือมีพอ แต่ยังมีการก่อกองไฟ ผิงไฟให้คลายหนาว เสน่ห์ของกองไฟยามเช้า เป็นบรรยากาศหน้าหนาว พ่ออุ้ยแม่อุ้ยลูกหลานล้อมวงผิงไฟ มองไกลออกไปท้องทุ่งบนดอยมีหมอกมีควัน...